Pojęcie niezdolności natury psychicznej do zawarcia małżeństwa

Analizując osobowość pod kątem ewentualnej niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, niezbędnym jest zapoznanie się z wymaganiami kodeksowymi w tej materii, dotyczącymi samej istoty małżeństwa, jego celów i przymiotów a co najważniejsze istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych. Należy w tej kwestii przybliżyć wymogi prawa kanonicznego w określaniu niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, a także istotnym tematem jest rola, zdania i kompetencje biegłych – powoływanych prze sądy kościelne w momencie prowadzenia spraw o nieważność małżeństwa. Niezbędność zapoznania się z uregulowaniami i wymogami kodeksowymi jest zaznaczana w literaturze psychiatrycznej¹.

Wyrażenie woli zawarcia związku małżeńskiego w podstawie mając świadomość czym jest natura małżeństwa oraz prawa i obowiązku z tym związane – jest działaniem niewystarczającym. Niezbędnym jest, aby osoba wyrażająca zgodę na małżeństwo, posiadała przymioty, które umożliwią jej właściwą realizację obowiązków małżeńskich². Niezdolność natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich jest definiowana w momencie, kiedy z przyczyn natury psychicznej strona zobowiązania małżeńskiego nie jest w stanie poprawnie zrealizować³.

Prawodawca wskazując na kanon dotyczący niezdolności natury psychicznej, przytacza dwa istotne zagadnienia niezbędne do przeanalizowania tego kanonu. Pierwsza kwestia dotyczy określenia istotnych obowiązków kościelnych a konkretnie które z podejmowanych obowiązków są niezbędne do tego, aby małżeństwo trwało a które mimo ich niezrealizowania nie wpływają na trawnie zgody małżeńskiej⁴. Druga kwestia dotyczy określenia przyczyn psychicznych, które wpływają na podjęcie obowiązków małżeńskich.

Przyczyny psychiczne niezdolności do zawarcia małżeństwa

Prawodawca kościelny stawia wymagania odnośnie kandydatów do zawarcia sakramentu małżeństwa – nupturienci zobowiązani są do posiadania określonych cech osobowości i prezentowali pewne konkretne postawy⁵. Właściwe postawy światopoglądowe na życie małżeńskie, minimalna zdolność wobec budowania odpowiedzialnej relacyjności ze współmałżonkiem jest niezbędnym elementem właściwej osobowości. W związku z tym niezbędnym jest opisanie osobowości zaburzonej.

Zdefiniowanie osobowości jest wspólnym zadaniem dla psychologów i kanonistów. Osobowość jest złożeniem pewnych elementów, które są stałe mniej lub bardziej⁶. Psychologowie przedstawiając opis, dotyczący osobowości człowieka – wskazują temperament, charakter⁷ popędy, potrzeby, postawy, motywy i wartości kierujące człowiekiem⁸. Zmiany osobowościowe w sposób dynamiczny podlegają zmianą, dzięki której człowiek się rozwija i kształtuje. Osobowość można nazwać „ciągłym procesem stawania się̨ i realizacji własnych potencjalności”⁹

1 Majchrzyk Z. Osobowościowe i psychiczne przesłanki niezdolności do małżeństwa w świetle nowych uregulowań kodeksu prawa kanonicznego z 1983 r. Post. Psychiatr. Neurol. 2000; IX, supl. 1 (9): 143–160.
2 W. Góralski, „Matrimonium facit consensus”. Niezdolność konsensualna do zawarcia małżeństwa, „Ateneum Kapłańskie” 148 (2007), z. 1, s. 9.
3 T. Pawluk, Prawo Kanoniczne według Kodeksu JPII, t. III, Olsztyn 1996, s. 159.
4 Por. W. Góralski, Uwagi o niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich na kan- wie wyroku Roty Rzymskiej z 21.03.1991 r. c. Doran, „Biuletyn Stowarzyszenia Kanonistów Polskich” 3 (1992), nr 2, s. 31; tenże, Pojęcie „bonum coniugum” (kan. 1055 §1 KPK) w świetle orzecznictwa Roty Rzymskiej, „Roczniki Nauk Prawnych” 5 (1996), s. 77–86.
5 R. Sztychmiler, Znaczenie osobowości kandydata do małżeństwa w świetle obowiązującego Prawa Kanonicznego, „Prawo Kanoniczne” 40 (1997), nr 1–2, s. 208–213.
6 H. Krzysteczko, Osobowość, w: Psychologia dla teologów, red. J. Makselon, Kraków 1990, s. 177.
7 Z. Płużek, Psychologia pastoralna, Kraków 1991, s. 48–50.
8 R. Sztychmiler, Znaczenie osobowości, dz. cyt., s. 203.
9 M. Stepulak, Niedojrzałość jako istotny problem psychologiczny w sprawach dotyczących orzeczenia nieważności małżeństwa, w: Kościelne Prawo Procesowe. Materiały i Studia (Tom II, Wpływ zaburzeń osobowości na kanoniczną zdolność osoby do zawarcia małżeństwa, red.