Prawo kanonicznie określa pewne oczekiwania, dotyczące ważności małżeństwa; strony powinny współpracować w sposób odpowiedzialny emocjonalnie w wielu aspektach życia małżeńskiego, jednak może dojść do sytuacji, kiedy strony lub jedna ze stron jest niezdolna emocjonalnie psychicznie do tego, aby w sposób prawidłowy ukształtować relacyjność z drugą stroną. Strona posiadająca np. skrajną niedojrzałość emocjonalną może doprowadzić do sytuacji, kiedy nie potrafi ona zaakceptować wizji małżeńskiej opartej na współodpowiedniości. W postępowaniu osoby posiadającej zaburzenie emocjonalnej może dojść do braku zdolności w kwestii właściwego zaangażowania się emocjonalnego, do rozwoju emocjonalnego ze współmałżonkiem.
Zaburzenia osobowości mogą określać niezdolność psychiczną wobec realizacji obowiązków małżeńskich; tego typu niezdolność może określać niestabilność emocjonalną, nieumiejętność budowania stabilnych relacji z innymi ludźmi w tym relacji intymnych z stroną małżeństwa. Strona może wejść w związek z różnego typu zaburzoną osobowością, o czym mogą świadczyć jej późniejsze konsekwencje w działaniu oznaczające skrajny nieprawidłowy radykalizm w tworzeniu problematyki małżeńskiej.
Kiedy rozpoczynamy postępowanie o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego w sytuacji, kiedy występuje zdiagnozowana choroba psychiczna – w takim przypadku strona ma prawo rozpocząć proces kościelny w sytuacji, kiedy zostanie zdiagnozowana choroba psychiczna lub występuje podejrzenie odziaływania jakiegoś zaburzenia na postępowanie strony. Każde zaburzenie emocjonalne określane, które wpływa na dezintegrację w relacjach osobowych – małżeńskich, powinno być odpowiednio przeanalizowane przez specjalistę z dziedziny psychologii.
Strona może nie ujawniać zaburzeń czy też choroby psychicznej przed ślubem, ponieważ: strona działała z premedytacją i ukrywa problemy emocjonalne np. zamykając się w sobie, przekazuje niewiele informacji, będąc świadomym swoich zaburzeń. Najczęściej strona procesowa nie jest świadoma posiadanego zaburzenia emocjonalnego. Każda nieprawidłowość ujawniająca cechy osobowości zaburzonej, może skutkować stwierdzeniem nieważności zawartego małżeństwa kościelnego. Bardzo często występują w sądach kościelnych przypadki, które dotyczą chorób schizofrenii w różnych jej epizodach i rodzajach występowania. Schizofrenia w istotny sposób, może doprowadzić do sytuacji, kiedy strona w związku małżeńskich nie jest w stanie zbudować poprawności w relacjach osobowych z drugą stroną. Inne analizowane przypadki sądowe dotyczą nerwicy kwalifikowanej jako nerwica natręctw, nerwica lękowa itp. Każde zaburzenie związane z posiadaniem zaburzeń na tle nerwowym może potwierdzać określoną przez sad kościelny niezdolność do wypełnienia istnych obowiązków małżeńskich.
Rozwód kościelny to nie jest postępowanie rozwodowe w związku z tym, aby stwierdzić nieważność małżeństwa kościelnego, strona zobowiązana jest do tego, aby w sądzie kościelnym przez cały okres postępowania kanonicznego w sposób zasadny udowadniać niezdolność emocjonalnej strony do wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich. W momencie zdiagnozowania problemów psychicznych czy też zakłóceń emocjonalnych, strona ma prawo do ubiegania się o tzw. proces skrócony, który będzie prowadzony na podstawie dokumentów diagnozujących określone zaburzenie.
Konkluzja
Zaburzenia osobowości mogą określać niezdolność psychiczną wobec realizacji obowiązków małżeńskich; tego typu niezdolność może określać niestabilność emocjonalną, nieumiejętność budowania stabilnych relacji z innymi ludźmi w tym relacji intymnych ze stroną małżeństwa. Strona może wejść w związek z różnego typu zaburzoną osobowością, o czym mogą świadczyć jej późniejsze konsekwencje w działaniu oznaczające skrajny nieprawidłowy radykalizm w tworzeniu problematyki małżeńskiej.
Występują cechy charakterystyczne dla danej osobowości, jednak można wyszczególnić również cechy powtarzające się, które mogą mieć istotny wpływ na określenie braku zdolności do życia małżeńskiego. Wspólne cechy dotyczą : trwała niezdolność do budowania odpowiednich relacji i związków uczuciowych z drugą osobą, zachowania, które są antyspołeczne, brak samokrytycyzmu i przewidywania konsekwencji własnych postępowań, brak umiejętności z wyciągania wniosków z doświadczanych sytuacji, brak umiejętności do konstruowania celów dalszych, autodestrukcyjne postawy, brak rozróżnienia rzeczywistości od fikcji, brak lęku, przedmiotowe traktowane współżycia seksualnego z partnerem, brak posiadania wstydu i winy, potrzeba natychmiastowego zaspokojenia popędów i potrzeb, skłonność do zachowań agresywnych[1].
Sytuacje zaburzeń osobowości i zachowań, zostały podzielone na trzy grupy na podstawie, których można przeprowadzić diagnozę: czyli specyficzne zaburzenia osobowości, zaburzenia dotyczące nawyków i popędów oraz zaburzenia mające wpływ na identyfikację płciową i preferencji seksualnych[2]. Do katalogu zaburzeń specyficznych należą zachowania, które się pojawiły w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania i konsekwentnie utrwaliły się w dalszych etapach życia. Do tej grupy zalicza się osiem rodzajów osobowości zaburzonej: osobowość dyssocjalna ( która została utworzona przez osobowości: amoralna, antysocjalna, psychopatyczna, socjopatyczna), osobowość schizoidalna paranoiczna, chwiejna emocjonalnie lub osobowość́ z pogranicza, obsesyjno-kompulsywna (anankastyczna), histrioniczna lub histeryczna, osobowość zależna, lękliwa[3]. Psychologia wyszczególniła również kategorię nawyków i popędów. Zaburzenia takie można określić następującą cechą mianowicie brakiem racjonalnej motywacji powtarzanych postępowań. Podejmowane czyny są zdeterminowane przez pobudzenie i powstanie napięcia podczas realizacji czynu. Do zaburzeń tego typu należą: patologiczny hazard, piromania, kleptomania[4].
[1] A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 1997, s. 58.
[2] J. Strelau, Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna, t. 2, Gdańsk 2004, s. 598–590.
[3] Zob. Z. Labuda, Zaburzenie osobowości a przyzwolenie małżeńskie w rotalnym orzecznictwie i nauce prawa, „Studia Pelplińskie” 1979, s. 146; J. Strelau, dz. cyt., s. 589–590; S. Paździor, dz. cyt., s. 95–108; Słownik psychologii, red. I. Kurcz, K. Skarżyńska, Warszawa 2005, s. 494; A. Jakubik, dz. cyt., s. 79.
[4] J. Strelau, dz. cyt., s. 590.